Kara umowna jest jedną z instytucji polskiego prawa. Jest to klauzula możliwa do umieszczenia w umowie cywilnoprawnej. Polega na zabezpieczeniu interesów osoby będącej wierzycielem. Kara umowna jest szczególnie istotna, kiedy to jedna ze stron nie wywiąże się z zawartej umowy. W takiej sytuacji możliwe jest domaganie się jej zapłaty. Kary umowne stanowią zatem motywację dla osób zawierających umowę, by wywiązywać się ze swoich zobowiązań.
Skutki niewywiązania się z umowy zawarte są w Kodeksie cywilnym. W przepisach tych opisane są konsekwencje niewykonania danego zobowiązania, za które odpowiedzialność spoczywa po stronie dłużnika. Kara umowna bywa również nazywana odszkodowaniem umownym. Jest bowiem formą mającą na celu zastąpienie odszkodowania w sytuacji, kiedy dłużnik nie wykona swojego zobowiązania należycie.
Regulacje prawne
Kwestie dotyczące kary umownej reguluje Kodeks cywilny w artykułach 483 oraz 484. Zgodnie z artykułem 483:
§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Regulacje dotyczące kary umownej można zawrzeć zarówno w samej treści umowy, jak i w późniejszym, dodatkowo zawartym porozumieniu.
Zgodnie z wykładnią przepisu, główny cel tego rodzaju kary to naprawienie szkody. Możliwe jest jednak zwolnienie się dłużnika od zapłaty kary umownej, kiedy wykazany zostanie brak szkody poniesionej przez wierzyciela. Przepis ten budzi jednak pewne wątpliwości interpretacyjne.
Dłużnik, który nie wykonał zobowiązania, może się także zwolnić z kary umownej wtedy, kiedy fakt ten nastąpił na skutek zdarzeń, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Strony mogą ustalić między sobą rodzaj kary umownej. Jej wysokość jest górną granicą odpowiedzialności dłużnika. Oznacza to, że niedopuszczalne jest domaganie się kwoty wyższej niż ustalona kara umowna w sytuacji, kiedy powstała szkoda okaże się wyższa niż przewidywana kara. Wyjątek ma natomiast miejsce w sytuacji, kiedy dłużnik wyrządza szkodę umyślnie. Podstawą prawną tego przepisu jest art. 484 Kodeksu cywilnego. Kara umowna należy się zatem w ustalonej pierwotnie wysokości. Jeśli z kolei dłużnik wykonał dane zobowiązanie w znacznej części, może on zażądać zmniejszenia kary umownej. Więcej informacji dotyczących kar umownych oraz powiązanych z nimi regulacji prawnych znajdziesz we wpisie blogowym pod linkiem https://adwokatspiewak.pl/kara-umowna-zagadnienia-prawne/.
Rażąca wysokość kary umownej
Regulacje dotyczące wysokości kary umownej zawierał wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2005 r. Z rażąco wygórowaną karą mamy do czynienia np. gdy dłużnik wykonał swoje zobowiązanie niemal w całości, a wysokość kary jest zbliżona do wysokości wykonanego z opóźnieniem zobowiązania. Co więcej, kara umowna może podlegać zmniejszeniu stosownie do okoliczności w sytuacji, kiedy to sam wierzyciel przyczynił się do jej powstania.
Rodzaje kary umownej
Polskie prawo dopuszcza możliwość istnienia kary alternatywnej. Kara alternatywna polega na tym, że w sytuacji, kiedy dłużnik nie wykona lub nienależycie wykona zobowiązanie, możliwe jest wybranie przez wierzyciela tego, czy będzie on dochodził kary umownej lub roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych.
Innym rodzajem kary umownej jest kara kumulatywna. Poprzez karę kumulatywną możliwe jest dochodzenie odszkodowania przez wierzyciela na zasadach ogólnych wraz z jednoczesnym dochodzeniem ustalonej kary umownej. Podkreśla się jednak, że w takiej sytuacji kara ta traci swoją funkcję kompensacyjną, zatem nie jest ona już karą umowną.
Inne rodzaje kary umownej to kara wyłączna oraz zaliczana. W przypadku kary wyłącznej wierzyciel może dochodzić jedynie świadczenia równego ustalonej karze umownej. Dalsze roszczenia nie są natomiast dopuszczalne. W karze zaliczanej natomiast wierzyciel jest uprawniony do dochodzenia oprócz kary umownej również uzupełniającego odszkodowania do wysokości powstałej szkody.
Kara umowna a odszkodowanie
Kara umowna oraz odszkodowanie na zasadach ogólnych to dwie bardzo podobne do siebie instytucje, uregulowane w Kodeksie cywilnym. Stosuje się je w sytuacjach niespełnienia zobowiązania. Tym, co odróżnia karę umowną od odszkodowania, jest źródło ich powstania. Zasady naliczania kary umownej należy zamieścić w umowie. Kwestie dotyczące naliczania odszkodowania zawarte są natomiast w ustawie. Kary umownej można domagać się jedynie przy zobowiązaniach niepieniężnych. Dochodzenie odszkodowania jest natomiast możliwe przy każdym rodzaju umowy.
Jakie funkcje spełnia kara umowna?
Podkreśla się kilka funkcji pełnionych przez karę umowną. Jest to m.in. funkcja kompensacyjna, polegająca na zapłacie odszkodowania za powstałą szkodę. Kara umowna ma także znaczenie represyjne. Funkcją kary umownej jest stymulacja, rozumiana jako dążenie do realnego wykonania zobowiązania. Kary umowne mają wpływać na zachowanie dłużnika. Pełnią funkcję prewencyjną i mają zapobiegać niewykonywaniu zawartych umów. Nie jest jednak dopuszczalne zwolnienie się ze zobowiązania przez dłużnika poprzez zapłatę kary umownej.
Kara umowna — ograniczenia
Istnieją pewne regulacje prawne, ograniczające ustanawianie kar umownych. Jak wskazano wcześniej, kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie do niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Zastrzeżenie kary umownej za niewykonanie zobowiązania pieniężnego będzie nieważne. Nieważna będzie zatem kara np. za opóźnienie w zapłacie.
